Polskie Towarzystwo Technologów Żywności

Referat prezentowany podczas Konferencji Naukowej "Analiza ryzyka zdrowotnego żywności - czynniki żywieniowe", zorganizowanej przez SGGW w Warszawie w dniach 19-20 listopada 2001 r.

S t r e s z c z e n i e

W pracy przedstawiono zagadnienia związane z wprowadzaniem żywności modyfikowanej genetycznie na rynek w aspekcie bezpieczeństwa konsumentów. Omówiono status żywności transgenicznej w świetle obowiązujących w Polsce ustaw oraz przedsięwzięcia zmierzające do ochrony konsumenta przed ryzykiem na etapie konstrukcji organizmów modyfikowanych genetycznie oraz metody wykrywania obcych genów i ich produktów w żywności.

Ostatnie lata przynoszą lawinowy wzrost prac nad roślinami transgenicznymi. Wynika to między innymi z faktu, że rośliny są głównym źródłem składników pokarmowych człowieka, a ich produkcja jest znacznie tańsza niż innych surowców spożywczych. Czynnik ten jest jedną z głównych przyczyn zainteresowania genetyków w ulepszaniu genetycznym roślin. W początkowym okresie głównym motorem badań nad roślinami transgenicznymi były wielkie firmy chemiczne produkujące środki ochrony roślin, a szczególnie firmy produkujące herbicydy. Większość z nich to firmy amerykańskie i europejskie, dysponujące zaawansowaną technologią i ogromnym budżetem na badania naukowe. Wśród nich należy wymienić: Monsanto, Zeneca, AgrEvo, Calgene, Asgrow i AVEBE. W ostatnim dziesięcioleciu widoczne jest jednak wyraźne przesunięcie kierunków modyfikacji roślin transgenicznych z typowo rolniczych (ochrona przez herbicydami, patogenami, chorobami, zasoleniem, wymarzaniem itp.) na rzecz produkcji ulepszonych surowców dla przemysłu spożywczego oraz produkcji leków. W pracach genetycznych prowadzonych w celu uzyskania żywności transgenicznej dominują trzy kierunki:
1) wzbogacanie żywności w składniki podnoszące ich wartość żywieniową,
2) usuwanie substancji szkodliwych i niepożądanych,
3) poprawa cech funkcjonalnych związanych z procesami przetwórczymi.
Zakłada się, że wprowadzenie powyższych modyfikacji genetycznych powinno doprowadzić do znacznego polepszenia jakości surowców roślinnych i wytworzenia żywności zdrowszej i bezpieczniejszej dla konsumenta.
O dynamice wprowadzania roślin transgenicznych do upraw polowych świadczy gwałtowny wzrost obszaru uprawowego. W zasadzie szybszy wzrost areału obsiewanego roślinami transgenicznymi był ograniczony wyłącznie brakiem materiału siewnego. Zdecydowana większość upraw ma miejsce w Ameryce. W Polsce po raz pierwszy dopuszczono do doświadczeń polowych z roślinami transgenicznymi dopiero w 1997 r.
Pojawienie się na rynku pierwszych transgenicznych roślin spowodowało wiele dyskusji i kontrowersji. W pierwszym rzędzie wyrażano obawy o bezpieczeństwo konsumentów i środowiska naturalnego, poruszano także zagadnienia etyczne i prawne związane ze spożywaniem żywności transgenicznej, wreszcie pojawiły się w dyskusjach wątki ekonomiczne i polityczne. Doprowadziło to do uchwalenia przez Unię Europejską aktów prawnych regulujących obecność żywności transgenicznej na rynku europejskim. Regulacja Parlamentu Europejskiego EC Nr 258/97 z dnia 27.01.1997 r włącza żywność transgeniczną do kategorii tzw. nowej żywności (novel food). Pojęcie to obejmuje następujące grupy żywności zmodyfikowanej genetycznie (WHO 1996):

• żywność zawierająca genetycznie zmodyfikowane składniki lub będąca organi-zmem modyfikowanym genetycznie (GMO,
  
• żywność i jej składniki produkowane przez GMO, lecz nie zawierające GMO,
  
• żywność i jej składniki zawierające nową lub celowo zmodyfikowaną podstawową strukturę molekularną,
  
• żywność i jej składniki składające się lub izolowane z roślin i zwierząt hodowlanych i rozmnażanych nietradycyjnymi metodami, a jednocześnie nie posiadające własnej historii ich bezpiecznego stosowania dla celów spożywczych.